Gdy cieszy nas cudze nieszczęście – schadenfreude

Czerpanie przyjemności z czyjegoś nieszczęścia lub pecha to dość powszechnie występująca reakcja. Zjawisko to może budzić wewnętrzny konflikt przekonań u odczuwającej go osoby. Z jakich powodów odczuwamy złośliwą satysfakcję w obliczu czyjegoś niepowodzenia?

Termin schadenfreude powstał poprzez połączenie niemieckich słów Schaden (szkoda, strata) i Freude (radość). Jest on używany w psychologii społecznej. Zarówno w języku polskim, jak i angielskim nie ma on swojego odpowiednika, stąd też określenie to weszło powszechnie do słownika naukowego. Schadenfreude dosłownie oznacza „radość z nieszczęścia”. Mamy z nim do czynienia w sytuacji, w której odczuwamy złośliwą satysfakcję z faktu cudzego pecha.

Dlaczego cieszy nas cudze nieszczęście – trzy powody

Jak możecie się domyślić, przyczyny czerpania przyjemności z czyjegoś nieszczęścia mogą być różne. Badacze wyróżnili trzy główne powody schadenfreude:

1. Agresja;
2. Rywalizacja;
3. Poczucie sprawiedliwości.

Z pierwszym powodem – agresją – mamy do czynienia, gdy dajemy sobie przyzwolenie na wyrażenie agresywnych emocji (wrogości) wobec osoby, której nie lubimy. Postawa ta jest społecznie akceptowana, przez co najbardziej powszechna.

Drugi powód odczuwania schadenfreude – rywalizacja – wiąże się z czerpaniem osobistych korzyści z porażki naszego rywala w ubieganiu się o zasoby, prestiż czy też pozycję społeczną. Jeden przegrywa, drugi wygrywa – w takiej sytuacji nie dziwi fakt odczuwania radości z niefartu naszego rywala.

---

Przeczytaj też: Czy czas leczy rany? Przypowieść terapeutyczna o cierpieniu psychicznym

---

Pozostaje jeszcze ostatni powód schadenfreude – poczucie sprawiedliwości. Wynika on z przekonania, że wszyscy są równi i nikt nie powinien dostawać od życia zbyt wiele. Jesteśmy sobie równi, każdy więc powinien mieć po równo. Jeśli ktoś wyłamuje się z tej reguły – powinno spotkać go coś złego. To przekonanie występuje w wielu kulturach. Osoba wyróżniająca się pod pewnym względem (zamożnością, inteligencją, pozycją społeczną, urodą itp.) do pewnego stopnia jest przez resztę grupy tolerowana. Jednak najczęściej jej niepowodzenie będzie dla innych przyjemnym przywróceniem wiary w sprawiedliwość. Reakcja o tym podłożu znajduje odzwierciedlenie w powiedzeniu: „Na biednego nie trafiło”.

Ciemna triada osobowości

Powyższe czynniki odczuwania schadenfreude nie wyczerpują wszystkich możliwych. Wielu badaczy twierdzi, że za występowanie tego zjawiska odpowiada tzw. ciemna triada. To określenie na osobowość o wysokim poziomie następujących cech:

• makiawelizm;
• narcyzm;
• psychopatia.

---

Informacja:

Makiawelizm – to cecha osobowości, polegająca m.in. na braku uczuć wyższych, instrumentalnym traktowaniu innych i chłodnych relacjach interpersonalnych. Osoby z tą cechą osobowości często manipulują innymi, chcąc osiągnąć korzyści wyłącznie dla siebie.

---

Cechy te nazywa się „ciemnymi” z powodu ich szkodliwych właściwości. Osoba posiadająca powyższe cechy jest przekonana o własnej wyjątkowości, skłonna do manipulowania i wykorzystywania innych, egoistyczna i skłonna do zachowań antyspołecznych. Jednocześnie nie odczuwa przy tym wyrzutów sumienia i żalu. Brakuje jej empatii – nie jest w stanie wczuć się w położenie drugiego człowieka.

Badacze wykazali (James i in., 2014; Porter i in., 2014), że osoby uzyskujące wyższe wyniki w tzw. „ciemnej triadzie osobowości” mają większą tendencję do odczuwania satysfakcji z czyjegoś nieszczęścia. To właśnie brak empatii jest kluczową cechą odpowiadającą za schadenfreude – ani makiaweliści, ani psychopaci, ani narcyzi nie są w stanie współodczuwać emocji i uczuć innych osób i przyjmować ich perspektywy.

Płynie z tego prosty wniosek, że tarczą obronną przed reakcją schadenfreude jest empatia. Według psychologów Emily Teding van Berkhout oraz Johna Maloufa umiejętność tę można rozwijać przez całe życie.

Literatura

• Tomasz Grzyb: „Schadenfreude. Radość z cudzego nieszczęścia”. Newsweek Psychologia, nr 4, 2019 r.