Pierwsza pomoc psychologiczna w kryzysie – na czym polega i czemu każdy powinien ją znać

Pierwsza pomoc psychologiczna to wsparcie emocjonalne osoby doświadczającej silnie stresowego lub kryzysowego wydarzenia. Jej celem jest m.in. ustabilizowanie stanu psychicznego osoby w kryzysie. Umiejętnie udzielona zapobiega powstawaniu zaburzeń psychicznych, a nawet ratuje życie. Może udzielać jej każdy, nie tylko profesjonalista. Powszechność zjawiska kryzysu sprawia, że jest to umiejętność niezwykle potrzebna. Dowiedz się, jak udzielać pierwszej pomocy psychologicznej!

Pierwsza pomoc psychologiczna – lekarstwo na kryzys

Idea pierwszej pomocy psychologicznej (z ang.: Psychological First Aid, PFA) jest tożsama z pierwszą pomocą przedmedyczną.

Kryzys to ostre, przejściowe doświadczenie zakłócenia równowagi psychicznej. Doświadczenie takie przekracza możliwości samodzielnego poradzenia sobie danej osoby. Wywoływany jest przez przeszkody, które w danym czasie wydają się nie do pokonania za pomocą zwyczajowych metod rozwiązywania problemów. Powoduje to stan dezorganizacji i zamieszania oraz liczne próby nieudanych rozwiązań. Objawy znajdowania się w kryzysie przejawiają się na poziomie fizycznym i psychicznym. To m.in.:

• Niemoc,
• Apatia,
• Spadek motywacji do działania i pracy,
• Wycofanie z życia towarzyskiego,
• Napięcie,
• Lęk,
• Niekontrolowane wybuchy płaczu lub złości,
• Poczucie braku sensu,
• Problemy ze snem,
• Dezorientacja w czasie i miejscu,
• Zawroty głowy,
• Osłabienie organizmu,
• Migreny,
• Duszności,
• Spadek masy ciała,
• Problemy trawienne,
• Brak apetytu,
• Nudności i wymioty.

Każdy człowiek w ciągu swego życia co najmniej raz doświadczy kryzysu. Jest to powszechne i masowe zjawisko, naturalnie wpisane w tok życia. Pojawia się na różnych etapach życiowych. Konsekwencjami załamania nerwowego może być rozwój poważniejszych zaburzeń psychicznych, jak:

• depresja,
• PTSD,
• zaburzenia lękowe,
• uzależnienia,
• choroby psychosomatyczne
• samobójstwo.

Dlatego tak istotne jest, aby umieć odpowiednio reagować i wspierać osobę znajdującą się w kryzysie emocjonalnym. Tym bardziej, że obszar ten jest społecznie zaniedbany – powszechna jest nauka pierwszej pomocy przedmedycznej, podczas gdy nie uczymy się, jak wspierać psychologicznie. Jest to działanie na równi ważne jak pierwsza pomoc przedmedyczna!

Cele pierwszej pomocy psychologicznej

Na czym w zasadzie polega pierwsza pomoc psychologiczna? Jej celem jest:

• Odreagowanie emocji doświadczanych w związku ze zdarzeniem kryzysowym
• Wsparcie i pomoc emocjonalna w analizie tego, co się wydarzyło
• Wytłumaczenie wzbudzających niepokój reakcji na kryzys
• Uaktywnienie sieci wsparcia społecznego dla osoby w kryzysie psychicznym – może obejmować rodzinę, przyjaciół, pomoc społeczną. Celem jest umożliwienie uzyskania przez osoby poszkodowane pomocy natychmiastowej i/lub długoterminowej.
• Ukierunkowanie na skorzystanie z profesjonalnej pomocy

Pierwsza pomoc psychologiczna – podstawowe działanie

Co powinniśmy zrobić, gdy zauważymy, że ktoś z naszego otoczenia przeżywa kryzys? Jak reagować, gdy znajdziemy się na miejscu jakiegoś tragicznego wydarzenia?

Pierwsza pomoc psychologiczna to specyficzne wsparcie werbalne (słowne) i niewerbalne udzielane natychmiast po psychicznie obciążającym zdarzeniu. Jej celem jest ustabilizowanie psychiki człowieka i doraźne odzyskanie przez niego możliwości działania (poczucia bezpieczeństwa, sprawczości i kontroli nad sytuacją).

Jeśli uważasz, że podstawowej pierwszej pomocy emocjonalnej może udzielać jedynie profesjonalista – jesteś w błędzie. Może udzielać jej każdy. Wystarczy wykorzystywać w tym celu kilku umiejętności:

1. Umiejętność aktywnego słuchania,
2. umiejętność dostarczania informacji,
3. technika modelowania.

Poniżej znajdziesz opis poszczególnych technik służących do udzielania pierwszej pomocy psychologicznej:

1. Aktywne słuchanie

To podstawowy filar pomocy psychologicznej. Nie da się go pominąć i nie może zostać zaniedbany w toku udzielania pomocy. Dzięki niemu osoba w kryzysie otworzy się przed nami. Często osoby znajdujące się w sytuacji kryzysowej same ujawnią, czego potrzebują i w jaki sposób możemy im pomóc, jeśli tylko się ich aktywnie wysłucha. Jak to zrobić?

• Nawiąż kontakt z osobą znajdującą się w kryzysie. Zbuduj atmosferę zaufania.
• Unikaj oceniania i dawania rad.
• Dawaj potwierdzenie odpowiednimi komunikatami, że słuchasz i rozumiesz daną osobę.
• Stosuj techniki komunikacyjne: parafraza, klaryfikacja, odzwierciedlenie, normalizacja, psychoedukacja (specyficzne dla komunikacji kryzysowej).

2. Informowanie

Samo dostarczenie informacji osobie poszkodowanej pomaga jej się uspokoić, odzyskać poczucie kontroli i sprawczości.

• Informujemy o tym, co się wydarzyło. Przekazujemy tylko informacje sprawdzone.
• Przekazujemy również informacje, co należy zrobić w następnej kolejności, jakie działania i usługi są w danej sytuacji dostępne.
• Ułatwiamy kontakt ze służbami społecznymi – celem jest pomoc osobom poszkodowanym w nawiązaniu kontaktu lub udzielenie informacji o tego typu usługach, które mogą się okazać przydatne w przyszłości.
• Edukujemy: na temat kryzysu, typowych reakcji na stres i metod radzenia sobie ze stresem.

3. Modelowanie

Emocje osoby pomagającej bardzo silnie wpływają na stan psychiczny potrzebującego pomocy. Z tego powodu zaleca się zachowanie spokoju i opanowania – to właśnie tego brakuje osobie będącej w kryzysie!

Spokój można przekazywać w sposób werbalny i niewerbalny. Można używać uspokajających metafor i tłumaczeń doznawanych objawów kryzysu. Mów spokojnie, zrozumiałym językiem, twarzą w twarz

Pierwsza pomoc psychologiczna – wytyczne WHO

WHO proponuje bardziej rozbudowany i ustrukturalizowany model pierwszej pomocy emocjonalnej pod nazwą RAPID. Zgłębiać mogą go nie tylko profesjonaliści.

Model RAPID składa się z 5 kroków:

1. (R) – Reflective Listening – czyli aktywne słuchanie
2. (A) – Assessment of needs – ocena funkcjonowania i diagnoza sytuacji
3. (P) – Priorytetyzacja
4. (I) – Interwencja
5. (D) – Disposition – Zakończenie interwencji

Poniżej znajdziesz krótki opis poszczególnych kroków modelu udzielania pierwszej pomocy psychologicznej RAPID:

1. (R) Aktywne słuchanie

Ten krok pokrywa się z techniką aktywnego słuchania opisaną powyżej.

2. (A) Ocena funkcjonowania i diagnoza sytuacji

Po etapie aktywnego słuchania możemy przejść do następnego etapu. Rozpoznajemy, jak poważny jest stan osoby potrzebującej pomocy (np. czy nie potrzebuje natychmiastowej interwencji medycznej?) Czy jej reakcje mieszczą się w normie? Jakie potrzeby powinny zostać zaspokojone jako pierwsze?

3. (P) Priorytetyzacja

Trzeci krok polega na rozpoznaniu, od czego należy rozpocząć w danej sytuacji, co jest najważniejsze? Wspólnie z potrzebującym określamy obszary do pracy i nadajemy im priorytety ważności.

4. (I) Interwencja

Interwencja to ustalenie konkretnego planu i strategii działania w określonych w punkcie 3 obszarach. Należy w jak największym stopniu zaangażować do tego osobę potrzebującą.

Stworzenie planu i strategii pomaga nadać kierunek tym działaniom. Ostatecznie wspomaga to proces wychodzenia osoby z kryzysu i podjęcia przez nią samą działań.

5. (D) Dyspozycja

Po ustalonym czasie należy skontaktować się z osobą będącą w kryzysie, by sprawdzić, jak sobie radzi, czy podjęła ustalone wcześniej działania i czy nasza interwencja okazała się efektywna.

Jeśli nasza pomoc okazuje się niewystarczająca, zgodnie z  wytycznymi WHO należy w tym momencie ukierunkować osobę będącą w kryzysie do skorzystania z profesjonalnej pomocy. Może być to Ośrodek Pomocy Społecznej, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Telefon Zaufania (sprawdź też przydatne adresy interwencji kryzysowej).

Na każdym etapie udzielania podstawowej pomocy psychologicznej istotne jest traktowanie osoby w kryzysie podmiotowo, a nie przedmiotowo. Licz się z jej wolą.

Szkolenia z pierwszej pomocy emocjonalnej

Na całym świecie, począwszy od Australii, gdzie powstał pierwszy program pierwszej pomocy psychologicznej, poprzez USA i kraje Europejskie obywatele są wyposażeni w „apteczkę pierwszej pomocy psychologicznej”. Niestety póki co Polska do nich nie należy i nic nie zapowiada, by coś w tym aspekcie miało się zmienić. W związku z tym zachęcam do samodzielnego zgłębiania tematu.

Literatura

• Hanna Czuchnowska, Magdalena Orzechowska-Bączyk (2010). Pierwsza pomoc psychologiczna. Niebieska Linia
• Elżbieta Sideris (2018). Ratownictwo psychologiczne w fazie „pierwszego uderzenia”. Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka.