
ZOK to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się występowaniem obsesji i/lub kompulsji. Cierpi na nie 2-3% społeczeństwa. Nieleczony zespół natręctw może upośledzać jakość życia osobistego i zawodowego oraz prowadzi do cierpienia. Często współwystępuje z depresją, zaburzeniem dwubiegunowym, zaburzeniami jedzenia, lękowymi i schizofrenią. Również osoby zdrowe często przejawiają natręctwa, jednak te o słabym nasileniu i nieutrudniające funkcjonowania społecznego nie wymagają leczenia.
W poniższym opracowaniu przedstawię najważniejsze informacje dotyczące zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego oraz metody leczenia. Zamiennie będę stosować nazwy tego zaburzenia, jak zespół anankastyczny, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (w skrócie ZOK), OCD (z ang. obsessive compulsive disorder) i nerwica natręctw.
Fakty dotyczące chorych na ZOK
- Cierpi na nie 2%-3% populacji;
- Dotyka obie płcie w jednakowym stopniu;
- Pierwsze natręctwa występują około 14-15 roku życia;
- Często jest późno wykrywany (średnio ok. 30 roku życia);
- 92% chorych ma zaniżoną samoocenę;
- 73% chorych ma trudności w relacjach rodzinnych;
- 58% chorych przerywa naukę;
- 66% pacjentów nie wykorzystuje w życiu zawodowym swojego potencjału;
- 40% chorych jest niezdolnych do pracy;
- 13% chorujących podejmuje zamachy samobójcze;
- 5–10% chorych doświadcza pełnej remisji objawów;
- U 6–10% chorych remisja nie występuje, a zaburzenie stale postępuje.
(dane z E. Hollander, 1996; za: Żerdziński, 2010)
Czym są obsesje?
Obsesje to nawracające, natrętne myśli, ale także fantazje i pomysły. Są traktowane jako własne, jednak wymykają się spod kontroli i niejako „żyją własnym życiem”. Są uporczywe, powtarzalne i intensywne. Nie da się ich zignorować ani im się przeciwstawić.
Obsesje dzieli się na kilka rodzajów:
- Obsesje wątpliwości – Wracanie pamięcią np. do odbytych rozmów, spotkań z przymusem przypominania sobie ich dokładnego przebiegu (co oczywiście jest niemożliwe do zrealizowania);
- Obsesje poczucia błędu – Stałe poczucie popełnienia pomyłki, błędów i uchybień. Prowadzi to do obniżenia samooceny i trudności z rozpoczynaniem nowych działań;
- Obsesje religijne – Najczęściej mają charakter obrazoburczy, hańbiący i sprośny. Zakłócają modlitwę i nabożeństwa w kościele. Są sprzeczne z wyznawaną wiarą, co sprawia, że chory czuje się dodatkowo podle;
- Obsesje symetrii i porządkowania – Obejmują myśli nakazujące układanie lub sprzątanie w idealny sposób, według „specjalnego” systemu, który jest narzucony przez własne obsesyjne myśli;
- Obsesje czystości – Odczucia dotyczące możliwości zakażenia się lub ubrudzenia. To także uporczywe myśli, że jest się groźnym źródłem infekcji dla swoich bliskich;
- Obsesje seksualne – Myśli i wyobrażenia napierające w chwilach intymnych. Często upośledzają życie seksualne, a nawet uniemożliwiają satysfakcję seksualną;
- Obsesje kontrastowe – To wszelkie napastliwe i okrutne myśli na temat swoich bliskich, podopiecznych. Zwykle mają dramatyczny charakter (np. „Nienawidzę swojej matki”, „Wbiję nóż w plecy swojej żonie”, „Muszę zabić swojego kota”), co powoduje szczególne cierpienie osób chorujących na ZOK. Prowadzi to do napadów paniki, depresji, a nawet myśli samobójczych.
Co to są kompulsje?
Drugą składową natręctw są kompulsje. O ile obsesje dotyczyły sfery myśli, o tyle kompulsje przejawiają się w zachowaniach. Kompulsje to konsekwencje obsesyjnych myśli – to czynności, które wykonuje się w określony, powtarzalny i przewlekły sposób. Kompulsje często są rozbudowane do wielogodzinnych rytuałów lub serii rytuałów. Zaniechanie ich lub znaczące skrócenie wzbudza u chorego niepokój lub lęk. Aby uniknąć tego nieprzyjemnego uczucia chory na nerwicę natręctw uparcie realizuje coraz to dziwniejsze zachowania.
Najczęstsze rodzaje kompulsji to:
- Mycie i czyszczenie – Skrajne usuwanie brudu z ciała i przedmiotów w otoczeniu.
- Sprawdzanie – Kontrolowanie w nieskończoność wykonywanych przez siebie czynności. Wracanie, by sprawdzić, czy coś zostało zrobione poprawnie przynosi chwilową ulgę, po czym pojawia się wątpliwość, czy aby nie doszło do pomyłki w trakcie sprawdzania.
- Porządkowanie i układanie – Irracjonalne i cykliczne przestawianie przedmiotów. Naruszenie ściśle określonego porządku powoduje złość, napięcie i konieczność ponownego układania.
- Kompulsywne poruszanie się – Przestrzeganie pewnych narzuconych sobie zasad w poruszaniu się: Np. chodzenie po krawężnikach, omijanie przerw między płytkami chodnikowymi, dwukrotne zamykanie tych samych drzwi, uporczywe unikanie pewnych ulic.
- Liczenie – Uporczywe odliczanie mijanych słupów, latarni, ludzi lub wsłuchiwanie się w tykanie zegara.
- Kompulsje myślowe – Objawy niewidoczne dla innych, które prowokowane są w chwilach doświadczania obsesji. To np. odliczanie w myślach, modlenie się, odczynianie lęku własnymi sposobami.
Cechy charakterystyczne natręctw
Przebieg OCD jest przewlekły, falujący, z zaostrzeniami i poprawami. Niekiedy początek zaburzenia jest nagły. Zaburzenie może przybierać formę z przewagą myśli natrętnych (obsesji), z przewagą czynności natrętnych (kompulsji) lub formę mieszaną, gdzie myśli i czynności natrętne występują w podobnym stopniu.
Leczenie nerwicy natręctw
- Terapia behawioralna – 26% skuteczności;
- Psychoterapia – 22% skuteczności;
- Psychoanaliza – 2% skuteczności.
Literatura
- Żerdziński, M. (2010). Poradnik dla chorych na zespól natręctw. Wyd. drugie. Centrum Psychiatrii w Katowicach.
Znam to… Najgorszy jest brak zrozumienia otoczenia