Lęk. Kiedy jest potrzebny, a kiedy już staje się problemem?

Lęk to naturalna emocja. Jest opisywany jako nieprzyjemny stan emocjonalny związany z przewidywanym zagrożeniem nadchodzącym z zewnątrz lub pochodzącym z wewnątrz ciała. Objawy lęku to niepokój, napięcie, uczucie skrępowania, zagrożenia. Spełnia on ważne funkcje, jednak czasem staje się patologiczny. Kiedy lęk jest problemem?

Czym jest lęk?

W psychologii istnieje wiele definicji lęku.  Większość z nich lęk określany jest poprzez zestawienie z pokrewną mu emocją – strachem. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim niebezpieczeństwem.

Typowe objawy doświadczania lęku to:

• Dysocjacja – wrażenie nierealności, utraty kontaktu z otoczeniem;
• Uderzenia gorąca
• Nadmierna potliwość
• Mdłości
• Palpitacje lub nierówne bicie serca
• Uczucie roztrzęsienia, rozedrgania
• Lęk przed śmiercią
• Lęk przed utratą kontroli i szaleństwem
• Wrażenie duszenia się, braku powietrza
• Trudności z przełykaniem
• Zawroty głowy
• Zaburzenia równowagi.

Funkcje lęku

Głównym zadaniem lęku jest przygotowanie organizmu człowieka do działania: podjęcia walki lub ucieczki. Do krwiobiegu uwalniane są silnie pobudzające hormony lęku – m.in. kortyzol i adrenalina, które przygotowują organizm do podjęcia wzmożonego wysiłku na wypadek zaistnienia sytuacji zmuszającej do walki lub ucieczki. Spełnia funkcję adaptacyjną.

Odczuwany lęk jest również informacją – niesie ze sobą jakieś znaczenie, o czymś informuje, jest sygnałem z ciała. Dlatego nie powinno się z lękiem walczyć, tylko próbować go zrozumieć i poznać. Zwalczanie lęku paradoksalnie nasila jego objawy. Lęk zawsze niesie za sobą pewne  znaczenie, ma źródło w bliższej lub dalszej  przeszłości, w traumach z dzieciństwa, doznanych urazach.

Na pozytywną rolę lęku zwrócili także uwagę badacze: Yerkes i Dodson. Na początku XX wieku psycholog Yerkes wraz ze swym studentem Dodsonem przeprowadzili eksperyment nad wpływem lęku na poziom wykonywanych zadań. Zanotowali, że zbyt silny lęk ogranicza możliwości ludzi, w przeciwieństwie do lęku o średnim nasileniu – może on prowadzić do osiągnięcia najlepszego możliwego wyniku działania. Okazało się też, że dla zadań trudnych optymalny poziom stymulacji jest niższy, niż dla zadań łatwych. Wniosek ten został nazwany prawem Yerkesa-Dodsona.

Reasumując, lęk spełnia następujące zadania:

• funkcja adaptacyjna;
• funkcja informacyjna;
• źródło energii.

Lęk: zdrowa reakcja czy stany lękowe?

W literaturze psychologicznej istnieją różne podziały reakcji lękowych. Stosuje się wiele kryteriów podziału, np. rodzaj wywołujących bodźców, treść lęku, jego nasilenie itp. Najczęściej wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje lęku:

1. lęk normalny – reakcja jest proporcjonalna do rzeczywistego zagrożenia;
2. lęk neurotyczny – nieproporcjonalny do zagrożenia, wymagający stosowania mechanizmów obronnych.

Emocja ta jest potrzebna, o ile nie narasta do stanu, w którym utrudnia codziennie funkcjonowanie. Lęk staje się patologiczny, gdy stale dominuje w zachowaniu, gdy nie pozwala na swobodę, a w konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją przystosowawczą funkcję i są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje niemające znamion realnego zagrożenia.

---

Przeczytaj też: Najlepsze książki psychologiczne – top 10. Co warto przeczytać?

---

Według statystyk z powodu nadmiernego lęku cierpi 1 na 10 osób w ciągu swojego życia. Zaburzenia lękowe częściej dotykają kobiet niż mężczyzn, występują zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Wyróżnia się kilka rodzajów tych zaburzeń:

1. Fobia społeczna – objawia się ogromnym lękiem przed negatywną oceną otoczenia. Lęk występuje w określonych lub wszystkich sytuacjach społecznych, w których dana osoba musi się sprawdzić. Fobia ta często mylona jest z nadmierną nieśmiałością.
2. Fobie specyficzne – różnego rodzaju irracjonalne lęki przed konkretnymi obiektami. Rozwija się wskutek zetknięcia się z dowolnym obiektem lub też poprzez nauczenia się reakcji fonicznej od innych osób.
3. Lęk paniczny z agorafobią lub bez agorafobii – To doświadczanie nagłych ataków paniki trwających około 5-20 minut, czyli intensywnych i przytłaczających epizodów silnego lęku. Towarzyszy im szereg objawów fizjologicznych lęku. Charakterystyczny jest również lęk przed kolejnym napadem paniki. Agorafobia występuje, gdy osoba unika miejsc, z których ucieczka byłaby utrudniona.
4. Zespół stresu pourazowego (PTSD) – Dotyczy osób, które doświadczyły zagrażających życiu sytuacji lub doznały innej traumy. Objawia się powracającymi, natrętnymi wspomnieniami dotyczącymi urazu. Osoby cierpiące na to zaburzenie zwykle próbują unikać wszelkich bodźców kojarzących się z pierwotną traumą – powoduje to pogorszenie samopoczucia, funkcjonowania społecznego, zawodowego i osobistego.
5. Zespół lęku uogólnionego (GAD) – Stan uporczywie doświadczania lęku i pobudzenia utrzymujący się powyżej 6 miesięcy. Osoba cierpiąca na GAD nadmiernie martwi się o wiele różnych spraw, a lęk jest na tyle intensywny, że zaburza normalne funkcjonowanie. Żyje ona w permanentnym stanie oczekiwania na niebezpieczeństwo, nieszczęście lub niepowodzenie swoich działań.

Trzeba nadmienić, że przedłużający się stan lęku ma negatywny wpływ na umysł i ciało:

• zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca
• powoduje kłopoty żołądkowe
• osłabia układ odpornościowy
• utrudnia koncentrację i zapamiętywanie
• wywołuje rozdrażnienie i wyczerpanie.

Aby uchronić się przed tymi skutkami lub je zniwelować, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nie warto z tym zwlekać, gdyż problem najczęściej nie mija sam.

Leczenie zaburzeń lękowych

W przypadku utrzymujących się problemów konieczna jest pomoc psychologiczna. Nie wahaj się zwrócić do specjalisty, który pomoże Ci dotrzeć do źródła odczuwanego przez Ciebie nadmiernego lęku. Psychoterapia skupia się na przywróceniu równowagi oraz zapobiega nawrotom lęku. Klient uczy się się panowania nad emocjami oraz skutecznego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Według badań naukowych największą skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych wykazuje terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. Podczas takiej terapii klient identyfikuje te wzorce swojego myślenia i zachowania, które predysponują go do odczuwania lęku. Po ich rozpoznaniu klient może świadomie i celowo dokonać ich modyfikacji na takie, które zmniejszają odczuwany lęk i wzmacniają umiejętność radzenia sobie z nim. Częstą techniką jest również stopniowe konfrontowanie się z przedmiotem lęku.

Można się również wspomóc poradnikiem psychologicznym – w artykule Książki psychologiczne, które warto przeczytać będąc chorym znajduje się wiele tytułów poświęconych lękowi i zaburzeniom lękowym. To doskonałe uzupełnienie terapii.

Literatura

1. Carson, R., Butcher, J., Mineka, S. (2005). Psychologia zaburzeń. Wyd. GWP, Gdańsk
2. Briers, S. : Pokonaj depresję, stres i lęk, czyli terapia poznawczo-behawioralna w praktyce.