Niekiedy pacjent czerpie pewne korzyści z utrzymywania objawu chorobowego. Ku zaskoczeniu lekarza (lub terapeuty), choroba nie ustępuje, a stosowane leczenie wydaje się być nieskuteczne. Dotyczy to zarówno chorób fizycznych, jak i psychicznych. Należy zastanowić się wtedy, czy pacjent, w sposób nieświadomy, nie czerpie pewnych korzyści wtórnych z chorowania, co spowalnia lub blokuje proces zdrowienia. Uświadomienie sobie wtórnych korzyści z choroby może być pierwszym krokiem w procesie zdrowienia, a niekiedy okaże się nawet wystarczające do całkowitego wyleczenia. Konieczna jest jednak szczera analiza z samym sobą odnośnie zysków i strat.
Styl radzenia sobie z problemami
Problematyka pozyskiwania korzyści ze stanu chorobowego jest związana ze stylem radzenia sobie z problemami. Duże znaczenie w procesie powrotu do zdrowia, a także w procesie nauczenia się życia z chorobą przewlekłą ma wypracowany przez daną osobę styl radzenia sobie. To inaczej mówiąc strategia radzenia sobie z sytuacjami trudnymi – stresowymi i kryzysowymi. Jest to posiadany przez jednostkę repertuar zachowań jakie zostają uaktywnione w trudnych sytuacjach.
- Krzywda
- Zagrożenie
- Wyzwanie
Potencjalne korzyści wtórne z chorowania
Lista potencjalnych korzyści, jakie można zyskiwać z faktu chorowania jest długa. Niektóre z nich to:
- Uwaga otoczenia;
- Zwolnienie z obowiązków (zawodowych, rodzinnych, ekonomicznych, seksualnych);
- Uzyskanie akceptacji, aprobaty;
- Podwyższenie niskiej samooceny;
- Pocieszenie;
- Zmniejszenie napięcia;
- Lepsza atmosfera w rodzinie;
- Odroczenie spraw konfliktowych;
- Unikanie konfrontacji.
Choroba prowadzi do zmian emocjonalnych w rodzinie, których czasem jej członkowie nie uzyskaliby bez tej choroby. Chorowanie wyzwala takie uczucia jak troska, która by się nie pojawiła, gdyby nie wystąpiło schorzenie. Konflikty zostają (choćby tymczasowo, ale jednak) zażegnane, w cień odchodzą też pretensje i oczekiwania wobec chorego. Choroba w rodzinie może sprawić, że ludzie, którzy byli wobec siebie chłodni, staną się gotowi na czułość – otwierają się emocjonalnie.
Zapoznajmy się z poniższymi przykładami:
- Starszy człowiek mieszka sam – dzieci już dawno temu wyfrunęły z gniazda i założyły własne rodziny. Żona zmarła niedawno. Im bardziej samotny się czuje, tym częściej zapada na różne choroby. Niby nie lubi być chory. Jednak zawsze, kiedy coś mu dolega, rodzina częściej go odwiedza i poświęca mu więcej uwagi. Jego umysł tworzy zniekształcone równanie, w którym kiepskie zdrowie oznacza bycie mniej samotnym. Nieświadome pragnienie odsunięcia przykrej emocji jest u niego silniejsze niż wola bycia zdrowym.
- Pewien student zachorował kilka dni przed sesją. Czuł się fatalnie, chciał się wreszcie tego pozbyć i móc wrócić do życia w normalnym stanie. Czego nie był świadomy? Tego, że dzięki chorobie nie musi przeżywać stresu związanego z sesją. Stres został odroczony o kilka tygodni.W głębi serca mimo wszystko wolał cierpieć, przez dwa tygodnie zalegając w łóżku bez sił, zamiast podejść do egzaminów w pierwszym terminie. Gdyby uświadomił sobie ten konflikt, prawdopodobnie zauważyłby iluzoryczność tej korzyści i w efekcie szybciej wyzdrowiał.
Ogółem – może być tyle plusów z utrzymywania objawów choroby, ile jest samych chorych.
Korzyści wtórne z chorowania mogą być na tyle atrakcyjne dla pacjenta, że zahamują proces leczenia. Jednak, jak podkreśla prof. de Barbaro:
„I chociaż możemy dostrzegać tak zwane wtórne korzyści z niej płynące i mówić o zaletach chorowania, to przecież nie może ujść naszej uwadze, że w gruncie rzeczy choroba jest traumą – tym większą, im dłużej trwa i im bardziej odbiera sprawność. Zatem reakcja na ten dramat będzie też zależała – jak byśmy powiedzieli w żargonie terapeutów – od indywidualnej siły ego. Przeżywam więc chorobę tak, jak „należy” to robić według podpowiadającej mi to rodzinnej kultury, osobistego doświadczenia wpisanego w moją biografię i wreszcie – zgodnie z tym, co dobrego daje mi ta choroba.”
Dobre skutki chorowania
Według badań przeprowadzonych przez dr Marlenę Kossakowską choroba może przynosić pozytywne skutki. Zmiany na lepsze koncentrują się wokół trzech aspektów funkcjonowania człowieka:
- W odniesieniu do otaczającego świata;
- W stosunku do siebie;
- W stosunku do innych ludzi.
Wśród najczęściej wymienianych korzyści z chorowania badani przedstawiają nowe relacje interpersonalne. Poznają nowych ludzi, zrzeszają się, organizują grupy samopomocowe. Dzięki chorobie otwierają się na innych, ale też weryfikują dawne przyjaźnie. Zmniejsza to poczucie samotności.
Drugim plusem jest otwarcie się na wiarę. Zwykle następuje w wyniku poszukiwania sensu w doświadczanych trudnościach (tj. zachorowaniu).
Bywa, że sytuacja traumatyczna, jaką jest choroba przewlekła, jest inicjatywą rozwoju osobistego. Pozytywne zmiany w wyniku zdarzeń traumatycznych nazywane są wzrostem potraumatycznym.
Analiza zysków i strat chorowania
Pierwszym krokiem do zmiany jest przede wszystkim uświadomienie sobie, że ma się konkurencyjne, sprzeczne cele (bycie zdrowym i zyskiwanie profitów z choroby). Często konieczna do tego jest psychoterapia, która skonfrontuje pacjenta ze stosowanymi mechanizmami.
Gdy już wiemy, jakie mechanizmy przejawiamy, warto zrobić szczerą analizę zysków i strat, przemyśleć następujące kwestie:
- Co zyskuję broniąc się przed zmianą (wyzdrowieniem)?
- Co tracę utrzymując stan chorobowy?
- Co mogłoby mi przynieść wprowadzenie zmiany?
- Co mogę stracić będąc zdrowym?
Można znaleźć inny sposób spełniania swych potrzeb niż chorowanie – bardziej dojrzały. Wypracować można go samemu lub z pomocą specjalisty: psychoterapeuty i psychologa.
Literatura
- Katarzyńska , A. (2010). Dobre strony chorowania. Wywiad z psycholog Marlena Kossakowska. Gazeta Wyborcza
- Kossakowska, M., Kwiatek, P., Stefaniak, T. (2012-2016). Projekt naukowy: Model odnajdywania korzyści psychospołecznych i wzrostu osobistego w chorobie przewlekłej. Uniwersytet SWPS.
- http://www.adamzawielak.pl/blog/2013/07/wtorne-korzysci-z-objawu/
-
https://psychiatria.mp.pl/wywiady/134190,choroba-przynosi-czasem-dobre-skutki
