Stosowanie długotrwale leków z grupy pochodnych benzodiazepin (powyżej 4 tygodni w sposób ciągły) prowadzi do rozwoju uzależnienia. Pominięcie dawki lub odstawienie benzodiazepin powoduje szereg objawów abstynencyjnych. Po czym poznać, że jest się uzależnionym od benzodiazepin? Czym cechuje się uzależnienie od leków i jak się go leczy?
Benzodiazepiny używane są w leczeniu zaburzeń lękowych, zaburzeń nastroju czy zaburzeń snu, do doraźnego leczenia nasilonego lęku i bezsenności. Są także wykorzystywane w leczeniu alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz w celu zniesienia zwiększonego napięcia mięśniowego. Pomocniczo bywają stosowane w niektórych typach padaczki.
Uzależnienie od leków uspokajających i nasennych
Aby rozpoznać uzależnienie od leków nasennych i uspokajających muszą być spełnione następujące kryteria – Występowanie co najmniej trzech z wymienionych poniżej przejawów ciągle przez okres 1 miesiąca lub z przerwami przez 12 miesięcy:
- Silne pragnienie lub przymus stosowania substancji;
- Upośledzona zdolność do kontroli nad przyjmowaniem;
- Fizjologiczne objawy stanu abstynencyjnego;
- Tolerancja wobec substancji (wzrasta tolerancja, a spada skuteczność działania);
- Pochłonięcie sprawą przyjmowania (zaniedbywanie innych dziedzin życia);
- Uporczywe przyjmowanie pomimo szkodliwych następstw.
Nawet, jeśli nie spełnia się kryteriów uzależnienia od benzodiazepin, nie oznacza to, że nie ma się problemu. Prócz uzależnienia wyróżnia się także nadużywanie leków nasennych i przeciwlękowych, które powoduje konkretne szkody zdrowotne i może prowadzić do rozwoju uzależnienia i/lub ostrego zatrucia się nimi. To ostatnie jest szczególnie częste wśród pacjentów uzależnionych od alkoholu, którzy zażywają benzodiazepiny łącznie z alkoholem.
Leczenia uzależnienia od benzodiazepin
Odstawianie benzodiazepin u osób uzależnionych może wywoływać szereg niebezpiecznych dla zdrowia i życia objawów abstynencyjnych:
- Bardzo nasilony lęk,
- Niepokój,
- Drażliwość,
- Zaburzenia łaknienia,
- Bezsenność,
- Wymioty,
- Zaburzenia widzenia,
- Skurcze mięśniowe,
- Napady drgawkowe,
- Zespół majaczeniowy.
Trudności z odstawieniem leku najczęściej wynikają z nasilonych objawów odstawiennych oraz lęku przed złym samopoczuciem i wystąpieniem tych objawów – to podstawowy mechanizm podtrzymujący uzależnienie.
Leczenie uzależnienia od leków z grupy pochodnych benzodiazepin musi odbywać się pod okiem lekarza. Jeśli uzależnienie nie jest zaawansowane, wystarczy pomoc lekarza rodzinnego. Jednak w przypadku pacjentów przyjmujących wysokie dawki benzodiazepin konieczna jest pomoc psychiatry, a czasem nawet skierowanie do wyspecjalizowanych w detoksykacji oddziałów szpitalnych w celu detoksykacji.
Podstawowe zasady w leczeniu uzależnienia od benzodiazepin:
- Zanalizować, co leży u podłoża uzależnienia (benzodiazepiny działają głównie objawowo: przeciwlękowo, uspokajająco, nasennie);
- Włączenie leczenia odpowiedniego do danego problemu podstawowego pacjenta (farmakoterapia, psychoterapia);
- Szczegółowy plan odstawienia benzodiazepin minimalizujący objawy zespołu abstynencyjnego (ustalony wraz z lekarzem).
Odstawianie benzodiazepin wspomaga się stosując leki antydepresyjne o działaniu ułatwiającym zasypianie, nieuzależniające leki uspokajające oraz neuroleptyki.
Odstawiając benzodiazepiny ambulatoryjnie należy pamiętać, aby robić to powoli. Najpierw zamienia się leki krótkodziałające na benzodiazepiny długodziałajace, a następnie redukuje ich dawkę aż do całkowitego odstawienia.W przypadkach, gdy benzodiazepiny były przyjmowane przez wiele lat lub w wysokich dawkach czasem włącza się też leczenie osłonowe przeciwdrgawkowe.
Efekt odbicia po odstawieniu benzodiazepin
W przypadku długotrwałego (nawet wieloletniego) stosowania benzodiazepin często występuje tzw. zjawisko odbicia polegające na tym, że po odstawieniu benzodiazepin objawy, które leki zmniejszały, nierzadko wracają ze zdwojoną siłą (np. nasilony lęk, nasilona bezsenność). To kolejny z mechanizmów podtrzymujących uzależnienie. Zintensyfikowane objawy powodują, że uzależniony ponownie zażywa lek, by się ich pozbyć.
Literatura
- Anna Antosik-Wójcińska (2017). Uzależnienia od alkoholu i leków uspokajających i nasennych. Zasady postępowania z pacjentem. Materiały szkoleniowe „Wczesne wykrywanie zaburzeń psychicznych”. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.