Przemoc ma wiele odmian. Wyróżniamy tę najbardziej widoczną, rzucającą się w oczy – fizyczną, na drugim biegunie przemoc psychiczną, a także seksualną, ekonomiczną i przemoc będącą zaniedbaniem (dotyczy osób, które znajdują się pod opieką krzywdziciela). Amerykańska psychiatra Robin Stern (2007) wyróżniła dodatkowo podrodzaj przemocy psychicznej, któremu poświęcony będzie ten artykuł – przemoc emocjonalną. Nie jest ona powszechnie znana, co zwiększa prawdopodobieństwo padnięcia jej ofiarą.
Przemoc w „białych rękawiczkach”
Twórczyni pojęcia przemocy emocjonalnej nadała jej termin „Gaslighting”. Nazwa ta pochodzi od sztuki teatralnej pt. Gas light („Gasnący płomień”) z 1938 roku. Na jej podstawie nakręcono potem film o tej samej nazwie. Jej bohaterowie to małżeństwo – Gregory i Paula. Gregory chcąc manipulować swoją żoną i wmówić jej chorobę psychiczną wprowadza w domu pewne subtelne zmian bez jej wiedzy. Przygasza światło lamp, ukrywa niektóre przedmioty, przestawia je i zaprzecza temu, co generuje u Pauli stan zagubienia i obawy, że postradała ona swe zmysły.
 |
|
|
Zjawisko to definiuje się jako manipulowanie jakąś osobą, mające doprowadzić do zakwestionowania przez nią własnego zdrowia psychicznego. Gaslighting jest często stosowany przez socjopatów albo ludzi, którym zależy na uzyskaniu władzy i kontroli nad drugą osobą. Technikę tę stosują często małżonkowie, którzy zdradzają swojego partnera i widzą, że ten zaczyna coś podejrzewać. Czasem stosują ją szefowie pragnący uzyskać potulność pracownika lub współpracownicy chcący zdyskredytować swoich rywali w pracy. Przemoc emocjonalną wobec dziecka mogą stosować sadystyczni lub narcystyczni rodzice, aby ukryć swoje nieczyste zagrania i niecne postępowanie.
Najniebezpieczniejsze w Gaslightingu jest to, że gdy ofiara wyraża swoje wątpliwości, dowiaduje się, że są one jedynie kolejnymi dowodami na prawdziwość tezy o jej chorobie (wmawia się jej, że ma urojenia, jest nadmiernie podejrzliwa lub że wpadła w paranoję).
Typy Gaslightingu
Osoby manipulujące innymi za pomocą Gaslightingu mogą robić to na wiele sposobów. Wyróżnia się następujące taktyki:
- Odmowa:
Sprawca przemocy odmawia wysłuchania racji ofiary, albo udaje, że jej nie rozumie.
- Blokowanie/odwracanie kota ogonem:
Sprawca zmienia temat rozmowy, albo robi z siebie ofiarę sytuacji (wyrzuty, że ktoś nastawia rzeczywistą ofiarę Gaslightingu przeciwko rzeczywistemu sprawcy; robienie z siebie niewinnej ofiary, która jest celowo raniona itp.)
- Kontrowanie:
Osoba stosująca przemoc emocjonalną zarzuca ofierze złą pamięć, kłopoty z koncentracją, negatywne lub zniekształcone spojrzenie na rzeczywistość.
- Zapominanie/zaprzeczanie:
Sprawca przemocy udaje, że zapomniał o pewnych wydarzeniach (zwłaszcza tych, którymi wyrządził ofierze krzywdę) lub zaprzecza, że miały w ogóle miejsce. Ponadto może zaprzeczać, że coś wcześniej mówił lub obiecał (zwłaszcza jeśli obietnica była ważna dla ofiary).
- Umniejszanie/trywializowanie:
Krzywdziciel usiłuje sprawić, by ofiara czuła się zignorowana, a jej opinie wydawały się mało ważne, nie warte uwagi. Dodatkowo może wzmacniać to gestami i zachowaniem, np. odwracaniem się od ofiary, kiedy mówi, oglądaniem jednocześnie telewizji, przewracaniem oczami i wzruszaniem ramionami na jej słowa lub przerywaniem wypowiedzi.
Symptomy Gaslightingu – czy jesteś ofiarą?
Robin Stern opracowała zestaw symptomów świadczących o byciu ofiarą tego rodzaju emocjonalnej przemocy:
- Stale krytykujesz i poddajesz w wątpliwość swoje działania, wypowiedziane słowa, nie jesteś pewien czy postępujesz właściwie.
- Często zastanawiasz się: czy nie jestem przewrażliwiony?
- Niejednokrotnie czujesz się zakłopotany, niepewny swoich umiejętności i wiedzy w pracy.
- Ciągle przepraszasz swoją rodzinę, partnera, szefa, bierzesz winę na siebie, nawet jeśli masz wątpliwości, że leży ona po Twojej stronie.
- Nie możesz zrozumieć dlaczego, pomimo obiektywnie ‚dobrego życia’, nie jesteś szczęśliwy.
- Często usprawiedliwiasz zachowanie swojego partnera/członka rodziny przed innymi osobami.
- Łapiesz się na tym, że unikasz mówienia o niektórych rzeczach rodzinie czy znajomym, żeby nie musieć się z nich tłumaczyć.
- Masz poczucie, że coś jest w Twoim życiu zdecydowanie nie tak, ale nie jesteś w stanie dokładnie powiedzieć co to jest.
- Okłamujesz innych, żeby nie musieć przyznawać się do życiowych porażek i pomyłek, czy niektórych decyzji.
- Podejmowanie nawet prostych decyzji stało się dla Ciebie trudne.
- Masz wrażenie, że kiedyś byłeś zupełnie inną osobą, bardziej pewną siebie, zrelaksowaną i chętną do zabawy.
- Czujesz, jakby uciekła z Ciebie radość życia i nadzieja.
- Czujesz, że niczego nie jesteś w stanie zrobić do końca dobrze.
- Zastanawiasz się, czy jesteś wystarczająco dobrym partnerem / dzieckiem / pracownikiem / przyjacielem.
 |
|
|
Jak przerwać Gaslighting?
Rozpoznanie, że padło się ofiarą Gaslightingu jest przełomowe w jego przerwaniu. Samo uświadomienie sobie tego może być trudne, a ofiara może bronić sprawcy i zaprzeczać stosowaniu przez niego przemocy emocjonalnej – tym bardziej, jeżeli łączy ich pokrewieństwo lub małżeństwo (albo co gorsza wspólny kredyt ;).
Najskuteczniej byłoby się odciąć od krzywdzącej osoby – tym bardziej, jeżeli manipuluje umyślnie, z wyraźną intencją zaszkodzenia ofierze, ogłupienia, czy przejęcia nad nią kontroli. Jednak nie zawsze jest to możliwe całkowicie lub natychmiastowo. Można w takiej relacji pozostać, znacznie ją ograniczyć lub spróbować ją zmienić. Trzeba tu nadmienić, że po obnażeniu taktyki manipulacyjnej, jakiej dopuszcza się sprawca, wysoce możliwe jest, że nie będzie chciał on się zmienić i zaprzestać stosowania Gaslightingu. Ale można próbować – szczególnie, gdy zależy nam na utrzymaniu kontaktów z tą osobą.
Robin Stern (2007) proponuje następujące kroki:
- Jeżeli zdecydujesz się zmienić relację z osobą stosującą Gaslighting:
Musisz nastawić się na dużo pracy i zaangażowania. Zmień swoje zachowanie i reakcje na słowa sprawcy przemocy. Bądź świadomy, ignoruj przemocowe komunikaty – zwracaj uwagę tylko na pozytywne zachowania. Nie próbuj przekonywać sprawcy, czy kłócić się z nim, o to co jest prawdą a co nie – lepiej od razu założyć, że on nigdy tego nie przyzna. To nie konfrontacja jest sposobem na wygranie z nim, a brak zaangażowania w jego gry (lub całkowite odcięcie się od niego). Szczerze przed samym sobą monitoruj efekty prób zmiany relacji ze sprawcą. Bądź zdyscyplinowany w próbach przerwania starego, krzywdzącego wzorca reakcji. Bądź odpowiedzialny za swój wkład w relację i podejmuj decyzję, co chcesz zrobić, jeżeli nie otrzymasz w niej tego, czego oczekujesz. Nie akceptuj biernie zachowań sprawcy Gaslightingu. Bądź współczujący/miłosierny wobec siebie – pozwól sobie na bycie wrażliwym, bycie niedoskonałym i potrzebującym.
- Jeżeli zdecydujesz się ograniczyć relację ze sprawcą przemocy emocjonalnej:
Analizuj – sporządź listę wszystkich sytuacji, w których stosowanie Gaslightingu przez sprawcę jest najbardziej prawdopodobne, a następnie unikaj ich. Bądź konkretnym – użyj swej analizy do określenia, jakie aspekty relacji ze sprawcą należy ograniczyć i jaki rodzaj kontaktów z nim będzie dla Ciebie odpowiedni. Bądź kreatywny w tworzeniu nowych granic ze sprawcą przemocy – spotykaj się z nim w innym miejscu, okolicznościach; powiedz, że porozmawiacie na ten temat innym razem itp. Bądź uprzejmy, ale zdecydowany i silny wobec sprawcy przemocy. Bądź zaangażowany – pamiętaj, że to ty jesteś osobą, której zależy na zmianie w relacji. Twój sprawca prawdopodobnie chce utrzymać ją w obecnej formie, przynajmniej na początku. Bądź współczujący zarówno w stosunku do siebie, jak i sprawcy Gaslightingu – oboje popełniacie błędy i macie do tego prawo.
- Jeżeli zdecydujesz się na zakończenie związku ze sprawcą Gaslightingu:
W sytuacji, gdy stwierdziłeś że jedyną metodą przerwania stosowania Gasligtingu przez sprawcę jest zakończenie relacji lub gdy czujesz, że przemoc emocjonalna, której doznałeś zniszczyła twe pozytywne uczucia wobec sprawcy najlepszym wyborem jest odejście (ze związku, pracy itp). Również jeżeli konflikt eskaluje, sprawca jest agresywny i robi się naprawdę niebezpiecznie nie warto utrzymywać związku ze sprawcą przemocy. Zaakceptuj fakt, że zakończenie każdego związku, nawet tego, w którym byliśmy krzywdzeni, może powodować cierpienie i poczucie straty. Daj sobie prawo do przeżywania wszystkich tych bolesnych uczuć; to minie.
Niezależnie od tego, jaką decyzję podejmiesz warto:
- porozmawiać o swojej trudnej sytuacji z kimś zaufanym, zwłaszcza jeśli jesteś na tym etapie, że nie ufasz swoim własnym sądom,
- przestać czuć się odpowiedzialnym za uczucia, myśli i zachowania sprawcy,
- postawić jasne granice, jakie zachowania tolerujesz, a jakich nie będziesz znosić, i jeśli te granice zostaną przekroczone – przestać rozmawiać, odejść, zapowiedzieć, że nawiążesz kontakt ponownie tylko na Twoich, pozytywnych i normalnych zasadach. Jeśli sprawca tego nie przestrzega, trzymaj się postanowienia i nie dopuszczaj go do dyskusji ani nie dawaj się sprowokować.
- jeśli doszło do aktów przemocy fizycznej czy innych nadużyć, nie obawiaj się wezwać pomocy, zgłosić sprawy do zwierzchnika, itp. Gromadź dowody każdego z tych aktów.
- jeśli czujesz, że brakuje Ci sił do samodzielnego oczyszczenia się po związku ze sprawcą – skorzystaj z profesjonalnej pomocy (psychologa lub psychoterapeuty).
Literatura
- Robin Stern: The Gaslight Efect. How to Spot and Survive the Hidden Manipulations Other People use to Control your Life. Nowy Jork, 2007.
- http://www.niebieskalinia.info/index.php/przemoc-w-rodzinie/8-rodzaj-przemocy
Dziękuję :)
Świetny artykuł, jestem w chorym związku i zauważyłam takie zachowania u mojego męża, podświadomie zaczęłam stosować niektóre z podanych sposobów.
Dokladnie przez to przeszlam z bylym partnerem. Dziekuje za ten artykul.
Mnie na szczęście udało się uwolnić ale krzywdę jaka mi wyrządzone nie zapomnę .związek moj trwal 15 miesięcy oprawczyni wzbudziła z początku takie podniesienie wartości ze rzuciłem pracę i założyłem firme w której to ona była specjalista ponoc(tu też czas pokazał prawdę).w pełni dowartosciowany i szczęśliwy po raz pierwszy zapragnalem z kimś zamieszkać choć to nie pierwszy związek i tu niestety się myliłem.urzekla rodzinę znajomych a mnie doszczętnie do czasu gdy powoli zaczęła mnie odsuwac od rodziny znajomych wmawiala mi co o mnie myślą co usłyszała potem zzaczęła mi wmawiać obawy jak mocno mnie kocha i boi się że ja skrzywdze zdradzę bo jest 6lat starsza o czym nawet zapominalem aż ktoś nie zapytał.powoli zaglebialo się dalej kopiowanie moich wiadomości co i z kim pisze. Pomimo to rozumiałem że no boi się to sprawdza A że nie kombinuje i nie ukrywam nic to niech patrzy sama zauważy.nastepnie mawiała mi że nikt mnie nie lubi i stąd nie ma klientów a jak ona firme to było inaczej.potem zmiana kodu alarmu wmawianie że nie mam po co tam chodzić że jej nie poświęcam czasu wiecznie mnie nie ma że jej nie kocham i najgorsze szereg kłamstw i wmawianie najpierw aspergera toksycznosci psychopaty i licznych pomówień nawet że jestem męską
Dziwka i wmawiala mi które ogłoszenie na sexportalach to ja przy czym i uderzyła mnie parę razy i to nie tylko w tej sytuacji bo gdy miałem dość najpierw kazac mi wyjść w drzwiach szarpiac mnie przekluczala drzwi i wywody do rana nie pozwalając spać.w końcu naprawdę zacząłem się zastanawiać czy coś nie tak ze mną A ona jedynym sprzymierzeńcem.pomijajac trochę faktów skończyło się tym że międzyczasie wyszło na jaw że nie jestem pierwszy i partnerka ma długi bo tak zaszła za skórę komuś A nie miała nic więc mi 2 mężczyzn wsiadło do auta grożąc bronią i wymuszają spłatę 70 tyś.do rekoczynu też doszło.moja historia kończy się tym że gdy się obudziłem zauważyłem że od początku to był wielki plan wybór księgowej sposób opodatkowania i inne wszędzie dążyła żeby tylko z nią się kontaktować.i dziś niestety mam status bezrobotnego bez grosza A straciłem wszystko co odlozylrm naciagla mnie tak że teraz wiem że opłacalne innych A docelowo za co innego miał i być i tak wkoncu wolny ale 90 tyś oszczędności zadluzony w ZUS i urzedzie skarbowym bo miałem mieć zwrot A wystawiła kosmiczne faktury na moja osobę ze 10 tyś wisze. coś u księgowej i modlę się tylko czy kredytu jakiegoś nie będzie.no i poza materialnymi skutkami doszło do mnie jak oczernia mój nienaganną wizerunek w miasteczku mówiąc że każda robotę spieprzylem policja często była bo ja bije i o tym jaki psychopata że mnie robiąc z siebie ofiarę i nie kiedy bohatera zmieniając fakty.niestety policja odmówiła pomocy.wiec miejcie na uwadze moj przykład który w całości jest niczym scenariusz filmu i nie bagatelizujcie sygnałów