6 maja przypada Światowy Dzień Walki z Anoreksją. To zaburzenie odżywiania, na które cierpi już niemal 2% polskiej młodzieży. Opisywane jest jako szczególnie uporczywe i zagrażające życiu. Wskaźnik śmiertelności osób z anoreksją wynosi 20% (!) i jest najwyższy spośród wszystkich zaburzeń psychiatrycznych. Śmierć następuje zazwyczaj w wyniku fizycznych konsekwencji głodzenia się lub samobójstwa. Do 20 proc. chorych na anoreksję podejmuje próby samobójcze.
Opisywane zaburzenie odżywiania w znacznym stopniu ograniczają wgląd, czyli poczucie choroby, zdolność radzenia sobie z wymaganiami życia lub utrzymania właściwego kontaktu z rzeczywistością. Prowadzi do istotnych zaburzeń zachowania w środowisku społecznym.
Powszechny problem psychiczny
Kilka faktów dotyczących anoreksji:
- Anoreksja psychiczna (jadłowstręt psychiczny) została rozpoznana jako osobne zaburzenie już 150 lat temu, a opisy kliniczne tego zaburzenia dokumentowane są niemal od czasów średniowiecza.
- Według psychiatry Anny Zdanowicz do tej pory uważano, że anoreksja występuje u ok. 1% młodzieży w Polsce i u mniej niż 1% osób dorosłych. Obecnie szacuje się, że z anoreksją zmaga się już mniej więcej 2% młodzieży.
- Zaburzenia odżywiania w zasadzie nie występują przed okresem dojrzewania (szczególnie bulimia) i rzadko po 25 roku życia
- Na anoreksję cierpią głównie kobiety. Stanowią one 90%‐95% przypadków zachorowania.
- U mężczyzn choroba ta występuje bardzo rzadko.
Objawy anoreksji i diagnoza
Objawy jadłowstrętu psychicznego to m.in. (Carson i in., 2005):
- Intensywny lęk przed przybraniem na wadze;
- Odmowa regularnego właściwego odżywiania;
- Bezpodstawne narzekanie na nadwagę;
- Spadek ciężaru ciała poniżej 85% należnej wagi (u osób które rosną – o 15% mniejszy przyrost wagi w stosunku do wzrostu);
- Zaburzenia obrazu własnego ciała;
- Nieobecność przynajmniej 3 kolejnych miesiączek (u kobiet które miesiączkują);
- Nadaktywność;
- Dwa typy anoreksji: 1) Typ ograniczający (restrykcyjny) – chora osoba ogranicza przyjmowanie pokarmu do bardzo niewielkich ilości i nieregularnie stosuje środki przeczyszczające; 2) Typ objadająco/przeczyszczający – osoba chora, choć zazwyczaj ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, regularnie miewa okresy przejadania się lub prowokowania wymiotów i nadużywania leków przeczyszczających i moczopędnych. Ten wzorzec jest zazwyczaj dłuższy i związany z gorszymi prognozami na wyleczenie.
- Zaprzeczanie powadze swego zaburzenia.
Według najnowszej klasyfikacji zaburzeń psychicznych opublikowanych w DSM-V jadłowstręt psychiczny diagnozuje się, gdy są spełnione poniższe kryteria:
- Ograniczenie podaży energetycznej posiłków prowadzące do znacząco obniżonej wagi ciała (odpowiednio do płci, wieku, zdrowia fizycznego);
- Intensywna obawa przed przybraniem na wadze lub otyłością, lub utrzymujące się zachowania uniemożliwiające przybranie na wadze, nawet przy znacząco obniżonej wagi ciała;
- Zaburzone doświadczanie wagi lub kształtu ciała, nadmierny wpływ wagi ciała na samoocenę lub utrzymująca się nieświadomość znaczenia obecnej zbyt niskiej wagi ciała.
W tej samej klasyfikacji znajdziemy cztery stopnie nasilenia jadłowstrętu psychicznego, w zależności od wskaźnika BMI: łagodny, umiarkowany, ciężki i bardzo ciężki.
Choroby współwystępujące z anoreksją
Często z zaburzeniami odżywiania występują inne zaburzenia.
Wraz z anoreksją diagnozowane są również (Carson i in., 2005):
- Depresja kliniczna;
- Zaburzenia obsesyjno‐kompulsyjne (w typie ograniczającym);
- Nadużywanie substancji psychoaktywnych;
- Zaburzenia osobowości (szczególnie w typie ograniczającym).
Przyczyny jadłowstrętu psychicznego
Na przyczyny występowania anoreksji składa się wiele czynników. Zazwyczaj odgrywają w niej rolę czynniki psychologiczne, rodzinne, biologiczne i kulturowe. Poniżej kolejno je pokrótce opiszę:
1. Czynniki psychologiczne wpływające na występowanie anoreksji:
- lęk,
- obsesje, kompulsje,
- depresja,
- wygórowane ambicje,
- perfekcjonizm,
- przebyta trauma fizyczna lub psychiczna (np. molestowanie seksualne),
- kompleksy na temat własnego wyglądu,
- konformizm i uległość;
- zaburzenia osobowości.
2. Czynniki rodzinne:
- alkoholizm,
- zaburzenia odżywiania w rodzinie,
- silne więzy rodzinne lub dystans w relacjach z rodziną,
- nadopiekuńczość rodziców nad dzieckiem.
- wzorce rodzinne: a) matki osób cierpiących na anoreksję są: dominujące, natrętne, apodyktyczne, ambiwalentne w okazywaniu uczuć; b) ojcowie są: niedostępni emocjonalnie [według opisów podawanych przez osoby chore na anoreksję. (Za: Carson i in., 2005)].
3. Czynniki biologiczne:
– Czynniki genetyczne:
- Schorzenia układu pokarmowego,
- Negatywne bodźce działające podczas ciąży i w okresie okołoporodowym,
- Problemy z odżywianiem się na etapie wczesnego dzieciństwa.
– Czynniki biochemiczne:
- U wielu chorych stwierdzono obniżony poziom serotoniny oraz nieprawidłowości w poziomów noradrenaliny i dopaminy (patrz: Chemia nastroju).
4. Czynniki kulturowe:
- Przeświadczenie, że idealna figura jest oznaką sukcesu życiowego,
- Presja perfekcyjnego wyglądu wywierana na kobiety,
- Kompleksy i niezadowolenie ze swojego wyglądu.
Leczenie jadłowstrętu psychicznego
Jadłowstręt psychiczny jest trudną w terapii jednostką chorobową z uwagi na częsty brak współpracy i prawdziwej motywacji do wyzdrowienia ze strony chorych.
Podstawowym leczeniem anoreksji jest połączenie psychoterapii i farmakoterapii. W sytuacji znacznego pogorszenia stanu somatycznego związanego z powikłaniem spadków wagi wymagana jest hospitalizacja. W ostrych stanach somatycznych odpowiednie są oddziały internistyczne lub oddziały intensywnej terapii, w innych przypadkach – oddziały psychiatryczne.
Leczenie wiąże się ze stopniowym podnoszeniem wagi chorej osoby, połączonej z trwającą równocześnie terapią u psychiatry i psychoterapeuty. O ile same leki nie wpływają bezpośrednio na wzrost masy ciała, poprawiają one samopoczucie, eliminują stany lękowe oraz depresje, co pośrednio przyczynia się do powrotu do właściwych nawyków żywieniowych.
Skuteczność poszczególnych terapii różni się znacznie w zależności od pacjenta. Niektóre osoby wracają do normalnej wagi po jednym epizodzie anorektycznym, u innych problem powraca w wielokrotnie.
W rokowaniu efektów leczenia obowiązuje reguła trzech: jedna trzecia chorych zdrowieje całkowicie, jedna trzecia – częściowo, a u jednej trzeciej obserwuje się chroniczność zaburzenia (Tylec i in., 2013).
Literatura
- Carson, R., Butcher, J., Mineka, S. (2005). Psychologia zaburzeń. Wyd. GWP, Gdańsk.
- Andrzej Dębski: Anoreksja. Medonet, Choroby od A do Z
- Tylec, A., Olajossy, M., Dubas-Ślemp, H., Spychalska, K. (2013). Możliwość czy przymus leczenia? Anoreksja psychiczna – uregulowania prawne. Opis przypadku. Psychiatria Polska, tom XLVII, nr 3, s. 531-539.
Jestem z pasji oraz zawodu psychologiem. Mój blog porusza kwestie zdrowia psychicznego i psychologii. Ponadto recenzuję książki psychologiczne oraz polecam filmy i seriale psychologiczne, więc znajdziesz tu sporo inspiracji. Na co dzień pracuję z osobami niepełnosprawnymi psychicznie i intelektualnie.