Nerwica natręctw, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne w pigułce

(dane z E. Hollander, 1996; za: Żerdziński, 2010)

Czym są obsesje?

Obsesje to nawracające, natrętne myśli, ale także fantazje i pomysły. Są traktowane jako własne, jednak wymykają się spod kontroli i niejako „żyją własnym życiem”. Są uporczywe, powtarzalne i intensywne. Nie da się ich zignorować ani im się przeciwstawić.

Obsesje dzieli się na kilka rodzajów:

• Obsesje wątpliwości – Wracanie pamięcią np. do odbytych rozmów, spotkań z przymusem przypominania sobie ich dokładnego przebiegu (co oczywiście jest niemożliwe do zrealizowania);
• Obsesje poczucia błędu – Stałe poczucie popełnienia pomyłki, błędów i uchybień. Prowadzi to do obniżenia samooceny i trudności z rozpoczynaniem nowych działań;
• Obsesje religijne – Najczęściej mają charakter obrazoburczy, hańbiący i sprośny. Zakłócają modlitwę i nabożeństwa w kościele. Są sprzeczne z wyznawaną wiarą, co sprawia, że chory czuje się dodatkowo podle;
• Obsesje symetrii i porządkowania – Obejmują myśli nakazujące układanie lub sprzątanie w idealny sposób, według „specjalnego” systemu, który jest narzucony przez własne obsesyjne myśli;
• Obsesje czystości – Odczucia dotyczące możliwości zakażenia się lub ubrudzenia. To także uporczywe myśli, że jest się groźnym źródłem infekcji dla swoich bliskich;
• Obsesje seksualne – Myśli i wyobrażenia napierające w chwilach intymnych. Często upośledzają życie seksualne, a nawet uniemożliwiają satysfakcję seksualną;
• Obsesje kontrastowe – To wszelkie napastliwe i okrutne myśli na temat swoich bliskich, podopiecznych. Zwykle mają dramatyczny charakter (np. „Nienawidzę swojej matki”, „Wbiję nóż w plecy swojej żonie”, „Muszę zabić swojego kota”), co powoduje szczególne cierpienie osób chorujących na ZOK. Prowadzi to do napadów paniki, depresji, a nawet myśli samobójczych.

Co to są kompulsje?

Drugą składową natręctw są kompulsje. O ile obsesje dotyczyły sfery myśli, o tyle kompulsje przejawiają się w zachowaniach. Kompulsje to konsekwencje obsesyjnych myśli – to czynności, które wykonuje się w określony, powtarzalny i przewlekły sposób. Kompulsje często są rozbudowane do wielogodzinnych rytuałów lub serii rytuałów. Zaniechanie ich lub znaczące skrócenie wzbudza u chorego niepokój lub lęk. Aby uniknąć tego nieprzyjemnego uczucia chory na nerwicę natręctw uparcie realizuje coraz to dziwniejsze zachowania.

Najczęstsze rodzaje kompulsji to:

• Mycie i czyszczenie – Skrajne usuwanie brudu z ciała i przedmiotów w otoczeniu.
• Sprawdzanie – Kontrolowanie w nieskończoność wykonywanych przez siebie czynności. Wracanie, by sprawdzić, czy coś zostało zrobione poprawnie przynosi chwilową ulgę, po czym pojawia się wątpliwość, czy aby nie doszło do pomyłki w trakcie sprawdzania.
• Porządkowanie i układanie – Irracjonalne i cykliczne przestawianie przedmiotów. Naruszenie ściśle określonego porządku powoduje złość, napięcie i konieczność ponownego układania.
• Kompulsywne poruszanie się – Przestrzeganie pewnych narzuconych sobie zasad w poruszaniu się: Np. chodzenie po krawężnikach, omijanie przerw między płytkami chodnikowymi, dwukrotne zamykanie tych samych drzwi, uporczywe unikanie pewnych ulic.
• Liczenie – Uporczywe odliczanie mijanych słupów, latarni, ludzi lub wsłuchiwanie się w tykanie zegara.
• Kompulsje myślowe – Objawy niewidoczne dla innych, które prowokowane są w chwilach doświadczania obsesji. To np. odliczanie w myślach, modlenie się, odczynianie lęku własnymi sposobami.

Cechy charakterystyczne natręctw