Osoby zmagające się z problemami psychicznymi nieraz całkowicie wycofują się z życia towarzyskiego, osobistego i zawodowego. Często też są niezdolni do podjęcia pracy. Czy w ogóle da się pracować cierpiąc na choroby psychiczne? To wszystko zależy od objawów i ich intensywności. Jakie są korzyści z pracowania dla pacjentów psychiatrycznych?
W tym krótkim poradniku przedstawię opcje, jakie mają do wyboru pacjenci psychiatryczni. Przybliżę również zalety, jakie płyną z aktywności zawodowej dla osób zaburzonych i chorych psychicznie.
Praca zawodowa nierozłącznie wiąże się ze stresem – mniejszym lub większym. Jednak zwykle nie da się go uniknąć, a stres, jak powszechnie wiadomo, zaostrza objawy schorzeń natury psychicznej. Chroniczny bywa czynnikiem wywołującym chorobę. Czy w takim razie osoba przewlekle chora (bo schorzenia psychiczne często mają charakter przewlekły) musi zrezygnować z pracy? Niestety często chorzy nie mogą sobie pozwolić na utratę źródła dochodów, więc zaciskają zęby i próbują zarabiać. Jednak niekiedy naprawdę NIE DA SIĘ i trzeba wtedy skorzystać ze świadczeń, jakie przysługują chorującym.
Innym problemem jest dyskryminowanie chorych i zaburzonych psychicznie na rynku pracy, co sprzyja ich wykluczeniu zarówno zawodowemu, jak i społecznemu.
Zwolnienia lekarskie i renty
Jeżeli chory pracuje na umowę o pracę, to może skorzystać ze zwolnień lekarskich w razie zaostrzenia choroby lub kolejnego rzutu objawów. Chory pobiera wtedy 80% swojego wynagrodzenia podstawowego. Pamiętajcie, że lekarz psychiatra może wystawiać L4 z datą wsteczną.
Na zwolnieniu lekarskim można przebywać do 182 dni. Po przekroczeniu tego okresu pracownik jest kierowany na komisję orzekającą ZUS-u, w wyniku której może zostać uznany za niezdolnego do pracy (częściowo lub całkowicie) i pobierać rentę. Może być zakwalifikowany też do renty rehabilitacyjnej i do przekwalifikowania.
Jeśli chory pracownik wykorzystał maksymalny okres przebywania na płatnym zwolnieniu lekarskim, a niezdolność do pracy nadal istnieje, wówczas ma prawo do świadczenia rehabilitacyjnego. Przysługuje ono przez okres niezbędny do przywrócenia do pracy, ale nie dłużej niż 12 miesięcy.
Osoby, które zachorowały przed 18 rokiem życia lub do 25 roku życia (w przypadku studiowania na wyższych uczelniach lub nauki w szkołach policealnych) i nie posiadają stażu pracy mogą ubiegać się o przyznanie renty socjalnej. Mogą się o nią ubiegać również doktoranci.
Niepełnosprawność i zakłady pracy chronionej
Niepełnosprawność i jej stopień orzeka Zespół Orzekający Do Spraw Niepełnosprawności w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie. Aby złożyć wniosek o orzeczenie należy dostarczyć zaświadczenie lekarskie oraz kopie historii choroby. Posiadając znaczny stopień niepełnosprawności choremu przysługuje zasiłek pielęgnacyjny (kwota jest niewielka – od 1 listopada 2019 r. kwota zasiłku pielęgnacyjnego wynosi 215,84 zł, ale lepszy rydz niż nic), wypłacany przez Ośrodek Pomocy Społecznej. Jeżeli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 roku życia, to zostanie on też wypłacany osobie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Mając znaczny stopień niepełnosprawności można również złożyć w OPS wniosek o 500+.
Posiadając określony stopień niepełnosprawności można ubiegać się o pracę m.in. w zakładach pracy chronionej. Niepełnosprawny pracownik ma wiele przywilejów, które mają za zadanie ułatwić aktywność zawodową chorego i zwiększyć szansę na zatrudnienie.
Kompromisem między chorowaniem a pracowaniem mogą być elastyczne formy pracy, jak:
- Nienormowany grafik;
- Pracowanie jako wolny strzelec, czyli freelancer;
- Prowadzenie własnej działalności gospodarczej;
- Praca zdalna, czyli Home Office;
- Praca w mniejszym wymiarze godzinowym.
Praca jako czynnik leczący. Korzyści dla chorego z pracowania
W powszechnej opinii praca (a tym bardziej ciężka) ma właściwości lecznicze na choroby psychiczne (szczególnie na depresję czy nerwicę). Jest w tym sporo prawdy, ale nie można tego uogólniać na wszystkich chorych i każde zaburzenie.
Naturalnym jest, że choroba wpływa negatywnie na możliwości zawodowe danej osoby. Jednak często osoby ze schorzeniami natury psychicznej świetnie odnajdują się na rynku pracy, w niczym nie ustępując osobom zdrowym. Nieraz do tego potrzebują wsparcia ze strony bliskich i terapeutów, ale są w stanie sprawnie funkcjonować zawodowo, co zwiększa ich pewność siebie i poczucie przynależności do danej grupy zawodowej. Zapobiega izolacji – jedynym wyjątkiem jest jednak praca zdalna, czyli tzw. Home Office, gdzie kontakty z innymi osobami są ograniczone. Ta forma pracy bywa frustrująca ze względu na ubogie kontakty z innymi ludźmi.
W USA oceniono, że odsetek osób niepracujących z zaburzeniami psychicznymi jest najwyższy spośród wszystkich grup osób niepełnosprawnych – wynosi 70-90%. Jednocześnie 70 % badanych z tej grupy uważa pracę za ważny element życia, a brak aktywności zawodowej sprawia, że przedwcześnie przechodzą na rentę, a nawet nasilają się u nich objawy zaburzeń psychicznych (m.in. depresji).
A jak jest w Polsce? Nie lepiej: w 2010 r. psychiatryczną opieką ambulatoryjną objętych było prawie 1,5 mln osób, natomiast w szpitalnych oddziałach psychiatrycznych leczono około 200 tys. chorych. Według danych PFRON z 2009 roku jedynie 17% osób niepełnosprawnych psychicznie pracuje, a 37% badanych nigdy nie pracowało. Badania dowodzą, że mimo niekorzystnego wpływu zaburzeń psychicznych na zatrudnienie (np. obniżona produktywność, absencja w pracy, prezentyzm, zwiększone ryzyko wypadków w pracy), praca może mieć kluczowe znaczenie w osiągnięciu równowagi psychicznej, a nawet może pomóc w powrocie do zdrowia (Cybula-Fujiwara i in., 2015).
Zalety pracowania dla chorych to m.in. (za: Cybula-Fujiwara i in., 2015):
- Możliwość zaspokojenia potrzeb samorealizacji, samorozwoju, szacunku, uznania i afiliacji – według piramidy potrzeb Maslowa potrzeby te są kluczowe w hierarchii potrzeb człowieka;
- Poczucie przynależności do danej grupy społecznej – czynnik ten jest niezbędny dla osiągnięcia stabilizacji psychicznej;
- Stały rozkład dnia i regularna aktywność;
- Kontakty społeczne;
- Osobiste osiągnięcia zawodowe;
- Możliwa redukcja objawów chorobowych;
- Lepsze radzenie sobie z chorobą;
- Lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie;
- Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i zawodowemu chorych.
Kilka słów podsumowania
Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej wymienione czynniki, warto próbować swych sił na rynku pracy zmagając się ze schorzeniami psychicznymi. Badania dowodzą, że dużo można na tym zyskać. Warto uwierzyć w siebie i swoje siły oraz umiejętności. Choroba nie wyklucza możliwości bycia cennym pracownikiem i wykonywania satysfakcjonującej pracy. Aby podbudować osoby chore i niezdecydowane, przytoczę na koniec badania Nassira Ghaemi’ego, badającego powiązania chorób psychicznych z przywództwem, z których płyną optymistyczne wnioski. Otóż psychicznie zdrowi przywódcy, którzy osiągają sukcesy zawodowe w normalnych warunkach, często nie potrafią radzić sobie w kryzysowych sytuacjach. Natomiast ci, którzy zmagali się ze schorzeniem psychicznym są w stanie wykazać takie cechy jak realizm, elastyczność, kreatywność i empatia.
Według badacza depresja sprawia, że przywódcy są bardziej realistyczni i empatyczni, a mania czyni ich bardziej kreatywnymi i realistycznymi.
Literatura
- Cybula-Fujiwara, A., Merecz-Kot, D., Walusiak-Skorupa, J., Marcinkiewicz, A., Wiszniewska, M. Pracownik z chorobą psychiczną – możliwości i bariery w pracy zawodowej. Medycyna Pracy. 2015. nr 66 (1): 57-69.
- Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych. Raport końcowy, część 5. Perspektywa osób chorych psychicznie. PFRON, Warszawa 2009.
- http://innpoland.pl/119289,pracownik-chory-psychicznie-te-trzy-historie-pokazuja-ze-godzenie-pracy-z-choroba-bywa-trudne-ale-nie-jest-niemozliwe
